Τους τελευταίους μήνες η αγορά της σύγχρονης τέχνης αντιμετώπισε αρκετούς τριγμούς, οφειλόμενους στην εν γένει παγκόσμια χρηματοπιστωτική συγκυρία. Οι τιμές των έργων τέχνης σημείωσαν πτώση της τάξεως των 11%, ενώ οι ιδιοκτήτες γκαλερί βρέθηκαν σε μία μόνιμη κατάσταση άγχους βλέποντας τις πωλήσεις να πέφτουν κατακόρυφα. Ωστόσο, στη μέση αυτού του οικονομικού τυφώνα η σύγχρονη τέχνη της Ανατολής είναι το άστρο που συνεχίζει να λάμπει πιο δυνατά από ποτέ.
Στη Μέση Ανατολή, τα μουσεία, οι γκαλερί αλλά και οι καλλιτέχνες, σημειώνουν ιδιαίτερη άνθηση καθώς μεγαλεπήβολα projects αλλά και πολλά υποσχόμενα νέα ταλέντα δίνουν ανάσα ζωής στην αγορά της τέχνης. Από το Cairo, το Tel Aviv και τη Beirut μέχρι τη Doha, το Abu Dhabi και το Dubai, όλες οι πόλεις προσφέρουν την αφθονία μιας νέας οπτικής κουλτούρας.
Αν και η Μέση Ανατολή πάντα διακρινόταν για την πληθώρα καλλιτεχνών, αναμφίβολα αυτή η νέα γενιά κάνει τη διαφορά με την επαναστατικότητα αλλά και την πολιτική της συνείδηση. Σύμφωνα με την Ιρανή συγγραφέα και θερμή υποστηρίκτρια των καλλιτεχνών της Μέσης Ανατολής, Rossa Issa, «Τα έργα της νέας γενιάς διαφέρουν ακόμα και από αυτά που έγιναν πριν από μια δεκαετία, καθώς αρκετοί νέοι καλλιτέχνες προβαίνουν σε προκλητικές και πολιτικά στρατευμένες δημιουργίες». Άλλωστε πολιτικά εμπνευσμένες δημιουργίες, όπως τα πορτραίτα επαναστατών φοιτητών από κομποσκοίνι, κατέχουν τα πρωτεία στις προτιμήσεις των διανοούμενων συλλεκτών, οι οποίοι επιζητούν την αυθεντικότητα της Μέσης Ανατολής.
Η ΝΕΑ ΤΑΣΗ
Πλούσιος σε «μαύρο χρυσό», ο Κόλπος πλέον αποτελεί το επίκεντρο τεράστιων επενδύσεων με τις οποίες διοχετεύεται ο ανατολικός πλούτος σε ιδρύματα που «φιλοξενούν» κάθε είδος τέχνης απ’ όλον τον κόσμο. Τρανή απόδειξη αυτού αποτελεί ο σεΐχης του Abu Dhabi, Khalifa bin Zayed Al Nahyan, ο οποίος σχεδιάζει να επενδύσει 30 δις. δολάρια στην κατασκευή και στην ανάπτυξη μιας αλυσίδας μουσείων στο Saadiyat Island, τα οποία θα παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα καλλιτεχνικά δρώμενα.
Τα μουσεία θα σχεδιαστούν από την παγκόσμια αρχιτεκτονική ελίτ και θα αποτελέσουν πραγματικά κοσμήματα για τη Μέση Ανατολή. Στην ίδια τροχιά κινήθηκε και η κυβέρνηση της Doha, η οποία υλοποίησε το Μουσείο της Ισλαμικής Τέχνης, ενώ στα άμεσα σχέδια βρίσκεται η κατασκευή τεσσάρων ακόμα μουσείων. Όσο για τα έργα της σύγχρονης τέχνης, τα οποία θα στεγαστούν στα νέα μουσεία, αυτά προέρχονται από τις φημισμένες γκαλερί του Dubai.
Είναι φανερό ότι τα οικονομικά της τέχνης έχουν αλλάξει κατεύθυνση με τις εκθέσεις να έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, καθώς δεν έχουν όλα τα μουσεία του δυτικού κόσμου την οικονομική δυνατότητα αλλά και την απαιτούμενη ταχύτητα να αναδείξουν τους νέους καλλιτέχνες. Σε αντίθεση με τα μουσεία, οι παροδικές εκθέσεις συμβάλλουν με τον βέλτιστο τρόπο στην εκτίμηση της δουλειάς των νέων καλλιτεχνών αναδεικνύοντας διαφορετικές τεχνοτροπίες και ρεύματα.
Αναμφισβήτητα η αγορά της τέχνης στη Μέση Ανατολή μεσουρανεί, ενώ νέος πλούτος εισρέει στον Κόλπο συνοδευόμενος από ένα αξιοσημείωτο ενδιαφέρον για τη στήριξη της τοπικής κουλτούρας. Η άφιξη των διεθνών οίκων δημοπρασιών τα τελευταία χρόνια έχει συμβάλει στην ανάδειξη αυτής της νεοσύστατης αγοράς στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, με αποτέλεσμα τα έργα σύγχρονων καλλιτεχνών όπως ο Farhad Moshiri να πωλούνται σε ιδιαίτερα υψηλές τιμές.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Μάρτιο του 2008 ο διακοσμημένος με κρύσταλλα πίνακας του καλλιτέχνη με την ονομασία Eshgh, πουλήθηκε για το αστρονομικό ποσό του 1.048 εκ. δολαρίων από τον οίκο Bonhams στο Dubai, την ώρα που τα περισσότερα σύγχρονα έργα των καλλιτεχνών της Μέσης Ανατολής πουλιούνται για λιγότερες από 100,000 λίρες. Ωστόσο υπάρχουν έργα τα οποία πουλήθηκαν πριν από λίγα χρόνια για 500 λίρες, ενώ τώρα η αξία τους αγγίζει τις 100,000 λίρες.
Σύμφωνα με τον William Lawrie, επικεφαλής των πωλήσεων για τη διεθνή σύγχρονη τέχνη στον οίκο Christie’s στο Dubai, «σημειώθηκε μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, ενώ ακόμα και σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, η οποία έχει επηρεάσει τις πωλήσεις σ’ όλους τους τομείς, 25 έργα αράβων καλλιτεχνών πουλήθηκαν για περισσότερες από 100,000 λίρες. Βέβαια τα πράγματα θα επιβραδυνθούν αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Αυτοί που αγοράζουν τώρα τείνουν να είναι πιο σοβαροί και δεν βασίζονται σε εικασίες. Είναι δίκαιο να υποστηρίξουμε ότι ακόμα υπάρχει χώρος για ανάπτυξη».
ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΣ
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ανάμεσα στους high profiled συλλέκτες είναι η Maya Rasamny, ο Frank Cohen και ο Saatchi, ο οποίος ηγείται ενός show ζωγραφικής και γλυπτικής από καλλιτέχνες της Μέσης Ανατολής. Η συλλογή της Rasamny φιλοξενεί έργα καλλιτεχνών όπως του Youssef Nabil, της Nazgol Ansarinia και της Ghada Amer, αλλά και μιας πλειάδας άλλων διεθνών, όπως είναι ο γερμανός Anselm Reyle, ο βρετανός Tony Cragg και ο κινέζος Zhang Huan.
Η συλλέκτρια, η οποία έχει αιγυπτιακές καταβολές, είναι φανατική θαυμάστρια της Ghada Amer και ξεκίνησε από τη συλλογή έργων δυτικών καλλιτεχνών μέχρι να ανακαλύψει την αβαθή τέχνη της ανατολής. Ο Frank Cohen φημίζεται για τη συλλογή έργων Κινέζων και Ινδών καλλιτεχνών, τα οποία απέκτησε πριν αυτοί γίνουν διάσημοι, διευρύνοντάς τη με την αγορά έργων νέων καλλιτεχνών από τη Μέση Ανατολή, όπως είναι ο Mahmoud Makhshi και ο Farhad Moshiri, του οποίου ο πίνακας Home Sweet Home πρόσφατα πουλήθηκε για 200,000 λίρες.
Ξοδεύει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του προσπαθώντας να εντοπίσει τους καλλιτέχνες που κάνουν αίσθηση, βλέποντας εκατοντάδες έργα κάθε βδομάδα μέσω e-mail ή μέσω διαπροσωπικών επαφών. Ακόμα, γνωστοί διευθύνοντες γκαλερί όπως ο Hans Ulrich Obrist και η Catherine David, δεν διστάζουν να δείξουν την ιδιαίτερη προτίμησή τους για τα έργα καλλιτεχνών της Μέσης Ανατολής, φιλοξενώντας κατά καιρούς διάφορες πρωτοποριακές εκθέσεις.
Ωστόσο, η περιγραφική ομπρέλα του «μεσανατολικού» έργου τέχνης η οποία περιλαμβάνει μία ποικιλία κουλτούρας και αντιθέσεων, είναι προβληματική και οι καλλιτέχνες διακρίνονται από μία σχετική δυσπιστία ως προς το «εθνικό μάρκετινγκ». Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και ομοιότητες , δεδομένου ότι τα περισσότερα έργα εμπνέονται από την ιστορία αλλά και την πολιτική. Ο πόλεμος αλλά και η κοινωνική καταπίεση των γυναικών δεν είναι δυνατόν να μην αντικατοπτριστούν στην τέχνη, αν και στο τέλος η καλή τέχνη είναι οικουμενική, ανεξαρτήτως περιεχομένου.
ΟΙ ΑΝΕΡΧΟΜΕΝΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ
Η Τεχεράνη, πρωτεύουσα της διανόησης, αποτελεί την κοιτίδα της νέας γενιάς των καλλιτεχνών. Ασυμβίβαστοι και πολιτικά στρατευμένοι καλλιτέχνες, όπως ο Khosrow Hassanzadeh,ο Rokni Haerizadeh, ο Ramin Haerizadeh και η Parastou Forouhar, συνθέτουν τη νέα «φουρνιά» ανατολικών καλλιτεχνών που σημειώνουν μεγάλη επιτυχία σ’ όλον τον κόσμο.
Για κάποιους η τέχνη είναι η απόδραση από την οδυνηρή πραγματικότητα, όπως οι πίνακες του παλαιστινίου Jeffar Khaldi, ο οποίος βίωσε τον πόλεμο με τη Βηρυτό. Τα έργα του προκαλούν έκπληξη καθώς αντί για την οδύνη του πολέμου απεικονίζουν μαγευτικά τοπία, ενώ η αξία τους υπολογίζεται πάνω από 20,000 δολάρια. Ομοίως και στο Tel Aviv, νέοι καλλιτέχνες είναι μέρος μιας ενεργητικής κοινωνικοπολιτικής σκηνής με προωθημένα έργα, τα οποία απεικονίζουν τα όνειρα και τις προσδοκίες, ξαφνιάζοντας με την αισθητική τους.
Ο Λιβανέζος Akram Zaatari, αποτελεί θιασώτη της ίδιας στρατευμένης τάσης ενώ ένα πρόσφατο βίντεο του, το οποίο αγόρασε το μουσείο Tate Modern απεικονίζει δύο άντρες να φτιάχνουν βόμβες με απόλυτη ησυχία και αυτοσυγκέντρωση. Αν και το ενδιαφέρον για την τέχνη της Μέσης Ανατολής αυξάνεται γεωμετρικά, ωστόσο η χρηματική αξία των έργων παραμένει κατώτερη από τα έργα ινδικής και κινεζικής προέλευσης.
Σε συνθήκες χρηματοοικονομικής κατάρρευσης όπου οι αγορές αγωνίζονται να ορθοποδήσουν, η τέχνη της Μέσης Ανατολής αποκτά όλο και περισσότερη λάμψη. Το μέλλον φαντάζει ελπιδοφόρο καθώς όλο και περισσότεροι φιλότεχνοι επενδυτές «αγκαλιάζουν» τη Μέση Ανατολή, διαλύοντας τα κατεστημένα του παρελθόντος που ήθελαν την Ανατολή να ζητάει σανίδα σωτηρίας από τη Δύση. Go East.
