Το μεταπολεμικό θαύμα της ελληνικής ναυτιλίας δεν είναι κατάκτηση πολλών και ο Σταύρος Νιάρχος ήταν σίγουρα ένας από εκείνους. Πρόκειται για έναν από τους δυναμικότερους και πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες του 20ου αιώνα, ο οποίος συνέλαβε από πολύ νωρίς τη σημασία του να σκέφτεται και να δρα κανείς σε παγκόσμιο επίπεδο.
Έτσι, παρά το ότι οι επιχειρήσεις του ξεκίνησαν από την Ελλάδα, δεν άργησε να επεκτείνει τις πολλαπλές δραστηριότητές του σε διεθνές επίπεδο, οι οποίες με επίκεντρο τη ναυτιλία τον έκαναν γνωστό σ’ όλον τον κόσμο με το όνομά του αλλά και του ομίλου του να φιγουράρουν συχνά στις λίστες των περιοδικών με τους πλουσιότερους και πιο επιτυχημένους στον πλανήτη.
Ποιος ήταν, ωστόσο, ο Σταύρος Νιάρχος, ο εφοπλιστής με την πολυτάραχη αισθηματική ζωή, τις βίαιες εκρήξεις, τον ναρκισσισμό του αυτοδημιούργητου και την αίσθηση της αιωνιότητας για τον εαυτό του;
Είχε γεννηθεί στην Αθήνα, στις 3 Ιουλίου 1909. Ο πατέρας του, Σπύρος, ήταν λαδέμπορος ο οποίος, λόγω πτωχεύσεως, πήγε μετανάστης στην Αμερική όπου και έζησε αρκετά χρόνια. Η μητέρα του, Ευγενία, ήταν κόρη της πειραιώτικης οικογένειας των αλευροβιομηχάνων Κουμάνταρου. Οι θείοι του σπούδασαν τον νεαρό Σταύρο και τον είχαν στην δουλειά τους.
Όμως, η δραστηριότητα αυτή δεν πολυάρεσε στον Σταύρο Νιάρχο ο οποίος, ενώ είχε τελειώσει τη Νομική Αθηνών, ήθελε να γίνει εφοπλιστής.
Έτσι, από πολύ νωρίς δείγματα του γνωστού επιχειρηματικού του δαιμόνιου: αντιλαμβανόμενος το υψηλό κόστος που έπρεπε να καταβάλλει η επιχείρηση για την εισαγωγή σιταριού από την Αργεντινή και τη Σοβιετική Ένωση, έπεισε τους θείους του να αποκτήσουν ιδιόκτητα πλοία για τις μεταφορές.
Τα πρώτα έξι φορτηγά πλοία αγοράστηκαν κατά τη διάρκεια μεγάλης οικονομικής ύφεσης, κοστίζοντας συνολικά μόλις 120.000 δολάρια. Η αρχή είχε γίνει.
Όσο για τη συνέχεια, δεν είναι άσχετη με τους γάμους του Έλληνα εφοπλιστή. Το 1930 παντρεύεται σε πρώτο γάμο την Ελένη Σπορίδη, την οποία χωρίζει έναν χρόνο αργότερα. Στα μέσα της δεκαετίας του ’30, ο θείος του, Νίκος Κουμάνταρος μεταναστεύει στις ΗΠΑ.
Μετά από λίγο καιρό, τον ακολουθεί και ο ανιψιός του. Το 1939 παντρεύεται σε δεύτερο γάμο την 20χρονη Μελπομένη Κάπαρη, κόρη πλοιοκτήτη από τη Σύρο. Τον ίδιο χρόνο, έτος ορόσημο για το Νιάρχο, ανεξαρτητοποιείται από τους θείους του και ιδρύει τον ιστορικό όμιλο που φέρει το όνομά του με 2 πετρελαιοφόρα και 5 φορτηγά.
Η ιστορική κόντρα
Ακολουθούν τα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στον οποίο συμμετέχει και ο ίδιος ο Νιάρχος καθώς τα πλοία του μισθώνονται από τις Συμμαχικές Δυνάμεις και συμμετέχουν στις επιχειρήσεις στη Νορμανδία. Εκείνος παρασημοφορείται, ενώ αποζημιώνεται αδρά μετά τη βύθιση έξι εκ των πλοίων του κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων.
Το 1947 χωρίζει από τη γυναίκα του. Η γνωριμία του με τον εφοπλιστή Σταύρο Λιβανό θα τον βάλει στα μεγάλα σαλόνια. Φλερτάρει με την Τίνα, την 14χρονη κόρη του Λιβανού, και, όταν ο πατέρας της αρνείται να του δώσει το χέρι της, παντρεύεται τη μεγαλύτερη αδελφή της, Ευγενία. Τρία χρόνια αργότερα, η Τίνα παντρεύεται τον μεγάλο ανταγωνιστή του, Αριστοτέλη Ωνάση, γεγονός που θυμώνει τον Νιάρχο.
Το μίσος μεταξύ των δύο ανδρών φουντώνει, ιδιαιτέρως στις αρχές της δεκαετίας τού ’50. Είναι η χρονιά του Ωνάση, ο οποίος ναυπηγεί στη Γερμανία το μεγαλύτερο τάνκερ του κόσμου, το «Τίνα Ωνάση» και ναυπηγεί την πολυτελή θαλαμηγό «Χριστίνα». Ο Νιάρχος έχει προηγηθεί στην αγορά κοτέρου, με τη θρυλική «Κρεολή» του. Και οι δύο έχουν γίνει ιδιοκτήτες δεξαμενόπλοιων Τ2, τα οποία τους είχε παραχωρήσει, μαζί με τα Λίμπερτι, η αμερικανική κυβέρνηση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Είναι η χρυσή εποχή των δύο Ελλήνων μεγαλοεφοπλιστών. Τα σημαντικότερα δυτικά μέσα ενημέρωσης αποκαλούν το Νιάρχο «χρυσό Έλληνα» αφιερώνοντάς του εξώφυλλα και πρωτοσέλιδες συνεντεύξεις, ενώ τα εγκώμια για τον «Αργοναύτη» Ωνάση δίνουν και παίρνουν.
Όταν κάποιος λέει ότι είναι Έλληνες, μερικοί αναρωτιούνται πού βρίσκεται η Ελλάδα…! «Εκεί που γεννήθηκε ο πολιτισμός και η δημοκρατία», απαντά ο Νιάρχος. «Εκεί που έζησαν ο Οδυσσέας και ο Μέγας Αλέξανδρος», λέει ο Ωνάσης.
Φυσικά, όταν οι δύο αντίζηλοι τυχαίνει να συναντηθούν σε κάποια κοσμική εκδήλωση σφίγγουν τα χέρια με θαυμασμό ο ένας για τον άλλον και χαμογελάνε όταν αστράφτουν τα φλας των φωτογράφων.
Η επιτυχία τους στα πέρατα του κόσμου κάνει αλγεινή εντύπωση στο FBI και πολύ σύντομα θα φτάσει στα γραφεία του Νιάρχου μήνυση από το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ για παράβαση της πράξης πώλησης αμερικανικών πλοίων σε ξένους. Πριν ο Ωνάσης προλάβει να χαρεί από την εξέλιξη, λαμβάνει και εκείνος παρόμοια αγωγή.
Θα είναι η πρώτη φορά που οι δύο κροίσοι θα συνεργαστούν για να διαφύγουν τον διεθνή διασυρμό και θα τα καταφέρουν.
Η στρατηγική του Νιάρχου στο χώρο της ναυτιλίας ήταν να αγοράζει και να κατασκευάζει πλοία μεγάλων διαστάσεων.
Έτσι, πριν ακόμη συμπληρωθούν είκοσι χρόνια από τη δημιουργία της εταιρείας του, αποφασίζει το 1956 να ιδρύσει καθώς τα Ελληνικά Ναυπηγεία Σκαραμαγκά, την πρώτη ιδιωτική επένδυση τέτοιας μορφής στην Ελλάδα. Με πάνω από 6.000 εργαζομένους, τα ναυπηγεία γρήγορα έγιναν το μεγαλύτερο ναυπηγο-επισκευαστικό κέντρο στη Μεσόγειο.
Ο ταραχώδης βίος του
Η προσωπική ζωή του Νιάρχου ήταν ακόμα πιο επεισοδιακή από την επαγγελματική. Το ιδιόκτητο νησί του Σπετσοπούλα στο Σαρωνικό, γίνεται το προσωπικό ησυχαστήριό του και το «σκηνικό» όπου εξελίσσονται όλα τα καλά κρυμμένα επεισόδια της προσωπικής του ζωής. Το 1965 γνωρίζεται στο σαλέ του στην Ελβετία με τη Charlotte Ford, εγγονή του αυτοκινητοβιομήχανου Henry Ford.
Η νεαρή Αμερικανίδα μένει έγκυος, γεγονός που προκαλεί την οργή της μητέρας των παιδιών του Ευγενίας, η οποία παίρνει διαζύγιο. Ο Νιάρχος παντρεύεται με πολιτικό γάμο την Αμερικανίδα κληρονόμο, η οποία φέρνει στον κόσμο το πέμπτο παιδί του. Σε σύντομο διάστημα θα χωρίσει τη Ford και θα ξανασμίξει με την Ευγενία.
Στις 4 Μαΐου 1970, ο Σταύρος Νιάρχος απασχολεί και πάλι τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, καθώς η γυναίκα του βρίσκεται στα 44 της χρόνια νεκρή στο ιδιόκτητο νησί του, κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες. Η επίσημη εκδοχή είναι θάνατος από υπερβολική δόση βαρβιτουρικών και παρά τις όποιες μετέπειτα εικασίες, η υπόθεση μπαίνει στο αρχείο με απαλλακτικό βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών.
Ο Νιάρχος ξεπερνώντας το χαμό της Ευγενίας, θα ξαναπαντρευτεί την πρώην σύζυγο του Ωνάση και αδερφή της εκλιπούσης, Τίνα, το 1971. Σε τρία χρόνια όμως και η Τίνα θα «φύγει» από τη ζωή από βαρβιτουρικά, μετά το αεροπορικό δυστύχημα του γιου της Αλέξανδρου.
Στρέφοντας το βλέμμα στις επιχειρήσεις, ο Νιάρχος επεκτάθηκε στο εμπόριο διαμαντιών και στα χρηματοοικονομικά, φθάνοντας να κατέχει το 2% της Citibank. Επίσης, επένδυσε σε άλογα κούρσας με εκτροφεία στη Γαλλία και στις ΗΠΑ.
Αναγνωρίστηκε ως σημαντικός επενδυτής και συλλέκτης έργων τέχνης δείχνοντας κυρίως προτίμηση σε ιμπρεσιονιστές και μεταϊμπρεσσιονιστές ζωγράφους και έχοντας στη συλλογή του έργα των van Gogh, Goya, Rubens και Picasso.
Οι θαλαμηγοί του, «Κρεολή» και «Ατλαντίς 1 και 2», ήταν πλωτά μουσεία, ενώ στο σπίτι του Παρισιού, στο σαλέ στο Σεν Μόριτζ, στη βίλλα του στη Γαλλική Ριβιέρα, στο ρετιρέ στο Λονδίνο και, φυσικά, στη Σπετσοπούλα υπάρχουν μοναδικοί πίνακες. Η συλλογή του, σύμφωνα με τους ειδικούς, κόστιζε πάνω από 1 δις. δολάρια.
Ο Σταύρος Νιάρχος μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90, οπότε και αποσύρθηκε στην έπαυλή του στην Ελβετία για λόγους υγείας, δούλεψε ακούραστα και απαιτούσε πολλά από τους συνεργάτες του. Βρισκόταν στην κορυφή και συμπεριλαμβανόταν στη λίστα του περιοδικού Fortune με τους 100 πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου.
Αυτοδημιούργητος ως ήταν, είχε την ικανότητα να κατανοεί καλά την αξία και τις ικανότητες του κάθε ατόμου. Πίστευε ακράδαντα στην οικογένειά του και μολονότι ταξίδευε και διέμενε σε πολλά μέρη του κόσμου δεν έχασε ποτέ το δεσμό του με την Ελλάδα και την πίστη του στον Ελληνισμό. «Έφυγε» στις 16 Απριλίου 1996, χτυπημένος από μία σπάνια αρρώστια, η οποία του είχε παραλύσει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Η παρακαταθήκη του
Όσα είχε σκεφθεί και δεν πρόλαβε να κάνει ο ίδιος για την Ελλάδα, τα πραγματοποιεί σήμερα το «Ίδρυμα Σταύρος Σ. Νιάρχος», το οποίο συνεστήθη με τη διαθήκη του. Δραστηριοποιείται στην παροχή δωρεών στους τομείς της παιδείας, της κοινωνικής πρόνοιας, της υγείας, των τεχνών και του πολιτισμού. Το Ίδρυμα, το οποίο διευθύνουν τα παιδιά του, ανακοίνωσε πρόσφατα ένα φιλόδοξο έργο: την κατασκευή Μεγάλης Βιβλιοθήκης και Λυρικής Σκηνής σε τμήμα του παλιού Ιππόδρομου επί της Λεωφόρου Συγγρού. Όπως ανακοινώθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2009, σήμερα το έργο μπήκε για καλά στον δρόμο της υλοποίησης και θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2015.
Είναι χαρακτηριστικό πως από το 1996 έως σήμερα το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» έχει εγκρίνει τη διάθεση του ποσού των 362 εκατομμυρίων δολαρίων περίπου, με 1647 δωρεές σε 86 χώρες και μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς.
Ο 56άχρονος Φίλιππος Νιάρχος, ήταν ο κυριότερος κληρονόμος της περιουσίας του θρυλικού εφοπλιστή που υπολογίζεται στα 3 δις λίρες. Με σπουδές στο London School of Economics, αυτή τη στιγμή είναι ένας από τους πλουσιότερους στο ελληνικό εφοπλιστικό lobby του Λονδίνου με περιουσία 850 εκατ. λιρών και είναι επίσης κληρονόμος της συλλογής έργων τέχνης του πατέρα του, στην οποία συμπεριλαμβάνονται έργα όπως η αυτοπροσωπογραφία του Picasso «Yo, Picasso» που αγοράστηκε το 1989 και της αυτοπροσωπογραφία του van Gogh «Self-Portrait with Bandaged Ear» που εκτιμάται στα 90 εκατομμύρια δολάρια.
Μαζί με τον αδελφό του, δευτερότοκο Σπύρο, έχουν τη Σπετσοπούλα αλλά και πολλά από τα ακίνητα που τους άφησε ο εφοπλιστής. Ο Σπύρος Νιάρχος ασχολείται επίσης με τα ναυτιλιακά, ενώ είναι διεθνώς γνωστός για τις χορηγίες και τις φιλανθρωπικές του προσφορές.
Όσον αφορά στη δωρεά για το νέο κόσμημα της Αθήνας, το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Σ. Νιάρχος περιλαμβάνει μία υπερσύγχρονη Εθνική Λυρική Σκηνή, τη Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη, καθώς επίσης και το Εκπαιδευτικό και Πολιτιστικό Πάρκο, η έκταση του οποίου θα είναι περίπου 15.000 τ.μ. πρασίνου –όσο σχεδόν και το μέγεθος του Εθνικού Κήπου– και θα αγκαλιάζει το Κέντρο Πολιτισμού.
«Είμαστε ευτυχείς που επιλέξαμε τον διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Renzo Piano, από τη γειτονική μας Γένοβα και την ομάδα του, για να σχεδιάσει και να δημιουργήσει το «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος».
Η επαγγελματική σοβαρότητα, η εμπειρία και η δημιουργική φαντασία του Renzo, ο χαρακτήρας του, ο σεβασμός του για το περιβάλλον και την ιστορία της χώρας μας, αλλά και η πίστη του στον θετικό ρόλο της πατρίδας μας στην προαγωγή του πολιτισμού παγκοσμίως, κάνει ιδιαίτερα ευχάριστη και αποδοτική την συνεργασία μας.
Εμείς στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, και ιδιαίτερα οι πολύ αξιόλογοι συνάδελφοι και σύμβουλοι στο γραφείο μας στην Αθήνα, ο Renzo Piano και η ομάδα του στο Παρίσι και η Ελληνική Πολιτεία, συνεργαζόμαστε στενά και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να κτίσουμε μαζί ένα Κέντρο Πολιτισμού που θα μας κάνει όλους ανεξαιρέτως τους Έλληνες υπερήφανους», τονίζει ο κ. Ανδρέας Δρακόπουλος –τον οποίο στην προεδρία πλαισιώνουν οι γιοι του Σταύρου Νιάρχου, Φίλιππος και Σπύρος.
