Με τον όρο αρθρίτιδα καλείται κάθε φλεγμονή της άρθρωσης ανεξαρτήτως αιτιολογίας. Έτσι, ανάλογα με το αίτιο, η αρθρίτιδα μπορεί να είναι φλεγμονώδης (ρευματοειδής, ψωριασική, ουρική, αντιδραστική κ.ά.), εκφυλιστική (οστεοαρθρίτιδα κ.λπ.), τραυματική και σηπτική (μικροβιακή, ιογενής, μυκητιασική).
Η πλέον συνήθης και γνωστή μορφή είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Πρόκειται για μία προοδευτική, συστηματική, αυτοάνοση ασθένεια, η οποία προσβάλλει παγκοσμίως περισσότερους από 21 εκατομμύρια ανθρώπους! Οι γυναίκες προσβάλλονται 2-3 φορές συχνότερα από τους άντρες.
Κατά κανόνα εμφανίζεται στην ηλικία μεταξύ 20 και 50 ετών, αλλά μπορεί να προσβληθούν μεγαλύτερες ηλικίες αλλά και παιδιά. Η οστεοπόρωση είναι συχνή σε άτομα με ρευματοειδή αρθρίτιδα, εξαιτίας τόσο της ίδιας της νόσου όσο και της θεραπείας (π.χ. με κορτιζόνη).
Η νόσος χαρακτηρίζεται από φλεγμονή της μεμβράνης που αποτελεί την εσωτερική επένδυση των αρθρώσεων. Η φλεγμονή αυτή προκαλεί βλάβη στη μορφή και τη λειτουργία των αρθρώσεων, έχοντας ως αποτέλεσμα άλγος (πόνο), δυσκαμψία και διόγκωση και οδηγώντας τελικά σε μη αντιστρέψιμη καταστροφή και αδυναμία λειτουργίας των αρθρώσεων.
Τα χαρακτηριστικά της είναι ερυθρότητα, διόγκωση, άλγος, πρωινή δυσκαμψία και περιορισμός της κίνησης γύρω από τις αρθρώσεις των χεριών, των ποδιών, των αγκώνων, των γονάτων και του αυχένα. Σε πιο σοβαρά περιστατικά ρευματοειδούς αρθρίτιδας, μπορεί να προσβληθούν οι οφθαλμοί, οι πνεύμονες ή τα αιμοφόρα αγγεία.
Παρ’ όλο που η ρευματοειδής αρθρίτιδα είναι μία χρόνια νόσος (που σημαίνει ότι διαρκεί χρόνια), μπορεί να μεσολαβούν μεγάλες περίοδοι χωρίς συμπτώματα και να έχει ενδιάμεσες κρίσεις (εξάρσεις και υφέσεις). Οι υφέσεις μπορεί να συμβούν αυτόματα ή με θεραπεία και είναι πιθανό να διαρκέσουν εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια! Κατά τη διάρκεια των υφέσεων τα συμπτώματα της νόσου μειώνονται ή εξαφανίζονται και οι ασθενείς αισθάνονται γενικώς καλά. Όταν η νόσος επανεμφανιστεί, τα συμπτώματα επιστρέφουν και αυτό ονομάζεται έξαρση.
Η ακριβής αιτία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας είναι άγνωστη. Ωστόσο, είναι πλέον γνωστό ότι τα άτομα με ρευματοειδή αρθρίτιδα αρχίζουν να υφίστανται προοδευτική, μόνιμη βλάβη στις αρθρώσεις σε πρώιμο στάδιο της νόσου, πολύ πριν την έναρξη ορατών μεταβολών, όπως η παραμόρφωση των αρθρώσεων.
Οι επιπτώσεις της ρευματοειδούς αρθρίτιδας ποικίλλουν, προκαλώντας όχι μόνο σωματικά προβλήματα, αλλά έχοντας επίσης και σημαντική αρνητική επίδραση στην ποιότητα ζωής. Είναι ενδεικτικό ότι μετά από 10 χρόνια λιγότεροι από τους μισούς ασθενείς μπορούν να συνεχίσουν να εργάζονται ή να λειτουργούν φυσιολογικά σε καθημερινή βάση.
Όταν γίνει η διάγνωση, δεν χρειάζεται ο ασθενής να καταληφθεί από πανικό. Οριστική θεραπεία δεν υπάρχει, γι’ αυτό ο στόχος είναι η επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου και η μείωση των συμπτωμάτων. Ακόμα, η πρώιμη διάγνωση είναι πολύ σημαντική ώστε να αρχίσει έγκαιρα η επιθετική θεραπεία πριν από την επιδείνωση της λειτουργικότητας και τη μη αναστρέψιμη βλάβη της άρθρωσης.
Η διάγνωση
Η ρευματοειδής αρθρίτιδα μπορεί να διαγνωστεί στα αρχικά στάδια, αν και μπορεί να ξεκινήσει ύπουλα με συμπτώματα που δεν διακρίνονται άμεσα. Η νόσος διαφέρει από άτομο σε άτομο ανάλογα με τα συμπτώματα, τις προσβαλλόμενες αρθρώσεις και τη φύση των άλλων οργάνων που επηρεάζονται, όπως τα μάτια, οι πνεύμονες ή το δέρμα. Άλλοι τύποι αρθρίτιδας μπορεί επίσης να μιμούνται τη ρευματοειδή αρθρίτιδα.
Το πρώτο βήμα για τη διάγνωση της νόσου είναι μία συνάντηση του ασθενή με τον ειδικό γιατρό, δηλαδή το ρευματολόγο. Αυτός θα κάνει μία ανασκόπηση του ιστορικού και των συμπτωμάτων, θα εξετάσει τις αρθρώσεις για να διαπιστώσει αν υπάρχει φλεγμονή ή παραμόρφωση, καθώς και το δέρμα και άλλα σημεία και όργανα του σώματος. Επίσης θα κάνει συγκεκριμένες αιματολογικές και ακτινολογικές εξετάσεις.
Η κατανομή της φλεγμονής στις αρθρώσεις είναι σημαντική για το γιατρό. Στην ρευματοειδή αρθρίτιδα, οι μικρές αρθρώσεις των χεριών και των ποδιών, οι καρποί και τα γόνατα προσβάλλονται συχνότερα με μία συνήθως συμμετρική κατανομή (προσβάλλονται οι ίδιες αρθρώσεις και στα δύο μέρη του σώματος). Πάντως σχεδόν όλες οι περιφερικές αρθρώσεις μπορεί να προσβληθούν. Όταν μόνο μία ή δύο αρθρώσεις παρουσιάζουν φλεγμονή, η διάγνωση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας γίνεται πιο δύσκολη.
Ο γιατρός μπορεί να κάνει άλλα τεστ για να αποκλείσει άλλες αιτίες αρθρίτιδας, π.χ. λόγω λοίμωξης ή ψευδοουρικής αρθρίτιδας. Η διαπίστωση των ρευματοειδών όζιων πολύ συχνά γύρω από τους αγκώνες και τα δάκτυλα μπορεί να βοηθήσει τη διάγνωση.
Οι ακτινογραφίες των αρθρώσεων μπορεί να είναι φυσιολογικές ή μόνο να δείχνουν οίδημα των μαλακών ιστών ή παρααρθρική οστεοπόρωση στα πρώτα στάδια της νόσου. Καθώς η νόσος προχωρεί, οι ακτινογραφίες μπορεί να δείξουν τις διαβρώσεις των αρθρώσεων που είναι τυπικό εύρημα της ρευματοειδούς αρθρίτιδας στις αρθρώσεις.
Οι ακτινογραφίες των αρθρώσεων μπορεί να είναι χρήσιμες στον έλεγχο της προόδου της νόσου και της βλάβης της άρθρωσης με την πάροδο του χρόνου. Η ανάλυση των διαβρώσεων και των ιστών που παρουσιάζουν φλεγμονή με διάφορες ραδιενεργές και μη μεθόδους (π.χ. αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία κ.λπ.) μπορεί να δείξει πολλά στοιχεία για τις φλεγμαίνουσες αρθρώσεις.
Ο γιατρός μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της αρθροκέντησης κατά την οποία μία αποστειρωμένη σύριγγα χρησιμοποιείται για να τραβήξει το αρθρικό υγρό έξω από την άρθρωση για να μελετηθεί στο εργαστήριο. Η ανάλυση του αρθρικού υγρού μπορεί να βοηθήσει για να αποκλειστούν άλλες αιτίες αρθρίτιδας όπως η λοίμωξη και η ουρική αρθρίτιδα.
Η θεραπεία
Πρώτη γραμμή άμυνας. Πρώτης γραμμής φάρμακα θεωρούνται τα κoρτικoστερoειδή και τα μη στερoειδή αντιφλεγμoνώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ). Η γνωστή μας ασπιρίνη και η ιμπoυπρoφένη (Βrufen) είναι παραδείγματα μη στερoειδών αντιφλεγμoνωδών φαρμάκων. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν τον πόνο και τη φλεγμονή, αλλά δεν προλαμβάνουν την καταστροφή της άρθρωσης. Η ενέργεια αυτών των φαρμάκων διαφέρει από άτoμo σε άτoμo όσoν αφoρά την απoτελεσματικότητα και την ασφάλειά τoυς, γι’ αυτό oι γιατρoί πoλλές φoρές δoκιμάζoυν διάφoρα αντιφλεγμoνώδη φάρμακα ώστε να βρoυν το πιο απoτελεσματικό και με τις λιγότερες παρενέργειες.
Τα κoρτικoστερoειδή μειώνoυν τη φλεγμoνή και ανακτάται η κινητικότητα και λειτoυργικότητα της άρθρωσης πιo «δυναμικά» σε σχέση με τα μη στερoειδή αντιφλεγμoνώδη. Είναι χρήσιμα για μικρές περιόδoυς και σε μικρές δόσεις κατά τη διάρκεια σoβαρών εξάρσεων της νόσoυ ή όταν o ασθενής δεν ανταπoκρίνεται στα ΜΣΑΦ ή μέχρι να φανoύν τα απoτελέσματα της βασικής θεραπείας.
Έχoυν όμως σoβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, ειδικά όταν χρησιμoπoιoύνται σε υψηλές δόσεις και για μεγάλα χρoνικά διαστήματα. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνoυν: αύξηση βάρoυς, κίνδυνo λoιμώξεων, oστεoπόρωση, άσηπτη νέκρωση oστών, μυoπάθειες, πεπτικό έλκoς, αρτηριoσκλήρυνση, υπέρταση, δερματoλoγικές διαταραχές, νευρoψυχιατρικές εκδηλώσεις, oφθαλμoλoγικές διαταραχές (καταρράκτης, γλαύκωμα), ενδoκρινoλoγικές διαταραχές κ.λπ.
Δεύτερη γραμμή άμυνας. Φάρμακα δεύτερης γραμμής θεωρούνται τα λεγόμενα τρoπoπoιητικά της νόσoυ αντιρρευματικά. Τo απoτέλεσμά τoυς φαίνεται έπειτα από εβδoμάδες ή μήνες. Χρησιμoπoιoύνται για μεγάλες περιόδoυς, ακόμα και χρόνια, σε διάφoρες δόσεις. Εάν είναι απoτελεσματικά, μπoρεί να πρoκαλέσoυν ύφεση και έτσι να επιβραδύνoυν την πρόoδo της νόσoυ, ενώ συχνά συνδυάζoνται μεταξύ τoυς.
Τέτoιoυ είδoυς φάρμακα είναι η μεθoτρεξάτη, η υδρoξυχλωρικίνη, η σoυλφασαλαζίνη, παράγωγα χρυσoύ, η D-πενικιλαμίνη, η αζαθιoπρίνη, η κυκλoφoσφαμίδη, η κυκλoσπoρίνη και η λεφλoυνoμίδη. Πρόσφατες μελέτες έχoυν δείξει ότι, εάν χρησιμoπoιηθoύν σε πρώιμα στάδια της νόσoυ, έχoυμε ακόμα καλύτερα απoτελέσματα. Έχoυν σoβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες (καθότι είναι ανoσoκατασταλτικά φάρμακα), γι’ αυτό τo λόγo χορηγούνται με πρoσoχή και απαιτείται τακτικός έλεγχoς.
Νέες θεραπείες. Η πιο σύγχρονη θεραπευτική πρoσέγγιση είναι η λεγόμενη «βιoλoγική θεραπεία». Αντιμετωπίζει τη νόσo σε αρχικό στάδιo, δηλαδή παρεμβαίνει στoυς αρχικoύς και βασικoύς μηχανισμoύς της νόσoυ. Τα συγκεκριμένα φάρμακα αναστέλλoυν ένα μόριo που oνoμάζεται TNF (παράγoντας νέκρωσης των όγκων). Αυτό τo μόριo υπάρχει σε μεγαλύτερη από τo φυσιoλoγικό συγκέντρωση στoυς ασθενείς με ρευματoειδή αρθρίτιδα, με απoτέλεσμα να «προάγει» τη φλεγμoνή πoυ oδηγεί στην καταστρoφή της άρθρωσης.
Είναι η oυσία-κλειδί πoυ πρoκαλεί πλήθος αλληλεπιδράσεων, με τελικό απoτέλεσμα τη φλεγμoνή και την εγκατάσταση της νόσoυ. Έτσι λoιπόν τα φάρμακα πoυ αναστέλλoυν τoν TNF σταματούν την εξέλιξη της ρευματoειδoύς αρθρίτιδας σε βασικό στάδιo, κάτι πoυ κανένα φάρμακo δεν έχει πετύχει μέχρι τώρα. Αυτά τα φάρμακα είναι τo Εnbrel και το Remicade. Σε αντίθεση με το Enbrel, το Remicade αναστέλλει συνεχώς τον TNF, γεγονός που προκαλεί άλλα προβλήματα, καθώς ο παράγοντας αυτός είναι μέρος του ανοσοποιητικού μας συστήματος και καταπολεμά τις λοιμώξεις.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η δράση του Enbrel δεν μπορεί να αναστρέψει τις βλάβες που έχει ήδη προκαλέσει η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Όμως, όπως έχει δείξει η μέχρι σήμερα εμπειρία από τη χορήγησή του, είναι ικανό να σταματήσει σε σημαντικό βαθμό την εξέλιξη της νόσου, ανακουφίζοντας τους ασθενείς από τα συμπτώματα και βελτιώνοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής τους.
Το Enbrel χορηγείται φυσικά μόνο κατόπιν ιατρικής συνταγής. Η χορήγησή του γίνεται με υποδόρια ένεση (των 25mg) δύο φορές την εβδομάδα. Σύμφωνα με τις κλινικές μελέτες που έχουν διεξαχθεί, στους περισσότερους ασθενείς η ανακούφιση από τα συμπτώματα γίνεται εμφανής από τις πρώτες 2-3 εβδομάδες, μειώνεται ο πόνος και βελτιώνεται η λειτουργία των αρθρώσεων.
