Tου ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡOΠΟΥΛΟY
Πόσο σημαντικές είναι οι ιδέες, συγκρινόμενες με τα οργανωμένα συμφέροντα τα οποία υποτίθεται ότι επηρεάζουν τις κοινωνίες; Ο John Maynard Keynes, στην περίφημη πραγματεία του με τίτλο «Γενική Θεωρία», υποστηρίζει ότι, παρά τη γενική παραδοχή περί της επιρροής των συμφερόντων στη διαμόρφωση των γεγονότων, «ο κόσμος κυβερνάται από τις ιδέες και από κάτι ακόμα».
Απ’ όσο γνωρίζουμε, το συμπέρασμα του Keynes δεν έχει μέχρι σήμερα αναλυθεί και εξετασθεί στις ποικίλες εκδοχές του –ίσως διότι πολλούς δεν τους συμφέρει μια τέτοια ανάλυση. Έγιναν στο παρελθόν προσπάθειες, χωρίς όμως ιδιαίτερη απήχηση, γιατί συνδέονταν με την ελευθερία και την δημοκρατία –και το να ασχολούνται φιλελεύθεροι στοχαστές με θέματα όπως η ελευθερία και η δημοκρατία δεν αξίζει τον κόπο να γίνει γνωστό, ιδιαιτέρως δε σε πνευματικά περιβάλλοντα στα οποία κυριαρχούν οι φαιοκόκκινες αντιλήψεις και αναλύσεις για την πραγματικότητα.
Παρόλα αυτά, θα επιχειρήσουμε στην συνέχεια να αναλύσουμε τον ρόλο των ιδεών στην πολιτική και στην οικονομία και να διερευνήσουμε αν αυτές ή τα συμφέροντα μεταβάλλουν τις πολιτικές συμπεριφορές και σε ποιον βαθμό.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι, στις οργανωμένες κοινωνίες, υπάρχουν συνασπισμοί συμφερόντων, οι οποίοι ασκούν πιέσεις προς ίδιον όφελος, εν ονόματι μίας τάξης ή μίας κοινωνικής κατηγορίας. Τους συνασπισμούς αυτούς ο M.Olson (1932-1998) αποκαλούσε «Διανεμητικές Συμμαχίες», που δρουν επικαλούμενες μία συλλογική δράση. Στην Γαλλία, λόγου χάρη, η συνδικαλιστική οργάνωση CGT επικαλείται ότι εκπροσωπεί τους Γάλλους εργαζόμενους, την στιγμή που μόνο το 16% των τελευταίων είναι συνδικαλισμένοι. Αυτό σημαίνει ότι κοινωνίες ολόκληρες επηρεάζονται από περιορισμένης εμβέλειας ομάδες συμφερόντων, οι οποίες δηλώνουν ότι έχουν συγκεκριμένη κοινωνική δύναμη –άσχετη, όμως, με την πραγματικότητα.
Η επιρροή αυτή εδράζεται σε δύο παράγοντες, ιδιαιτέρως σημαντικούς για τις ανθρώπινες συμπεριφορές σε πολιτικό κυρίως επίπεδο. Ο πρώτος παράγων είναι αυτός που ο Olson αποκαλεί «ορθολογική άγνοια». Κατά την θεωρία του σημαντικού αυτού Αμερικανού στοχαστή, ο κοινός πολίτης αφιερώνει ελάχιστο μέρος από τον χρόνο του για ενημέρωση για τα κοινά –και τούτο διότι θεωρεί ότι, όσο ενημερωμένος και αν είναι, δεν αξίζει τον κόπο. Εκτιμά ότι, έτσι κι αλλιώς, οι άλλοι πολίτες, που συμμετέχουν στις πολιτικές αποφάσεις ψηφίζοντας, συμπεριφέρονται υπό καθεστώς συλλογικής άγνοιας.
Για να επιβεβαιώσει κανείς τις θεωρίες αυτές, δεν έχει παρά να παρακολουθήσει ορισμένες εκλογές για την ηγεσία πολιτικών κομμάτων και συνδικαλιστικών οργανώσεων και θα συνειδητοποιήσει περί τίνος πρόκειται. Εύκολα θα διαπιστώσει ότι, υπό την ετικέτα του δημοσίου συμφέροντος κατά κανόνα –με εξαιρέσεις, οι οποίες τον επιβεβαιώνουν– κρύβονται εξυπηρετήσεις προσωπικών συμφερόντων, όχι πάντα συμβατών με τις αρχές της δημοκρατίας, της ισοπολιτείας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Υπό αυτές τις συνθήκες, καθίσταται ηλίου φαεινότερο ότι η αποκαλούμενη «ορθολογική άγνοια» του πολίτη γίνεται πολύ σοβαρό ιδεολογικό όπλο σε όσους θέλουν να την αξιοποιήσουν. Και όσο λιγότερο δημοκράτες είναι οι τελευταίοι, τόσο το χειρότερο για την κοινωνία των πολιτών.
Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό, όπως έγραψε και ο Anthony Downs, οι ιδεολογίες, όταν πρόκειται για δημόσια πράγματα, υποκαθιστούν την βαθιά σκέψη και την σχολαστική αναζήτηση. Αν ένας πολίτης υιοθετήσει μία οικεία ιδεολογία, θα έχει έναν οδηγό για το τι πρέπει να πιστεύει. Αν πρέπει να δαπανηθεί πολύς χρόνος για να διαπιστώσει ένας πολίτης ποιες είναι οι διάφορες πτυχές μίας δημόσιας υποθέσεως, τότε η ιδεολογία –είτε αριστερή, είτε δεξιά– έρχεται να τού προσφέρει λύσεις(;) και να τον προσανατολίσει ως προς τις πολιτικές του επιλογές.
Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαιτέρως αναπτυγμένο στην Ελλάδα, στην οποία η «ορθολογική άγνοια» ενισχύεται και από την συστηματική ιδεολογική παραπληροφόρηση –η οποία παίζει κολοσσιαίο ρόλο όταν πρόκειται για οικονομικά θέματα, τα οποία είναι από την φύση τους δυσνόητα και όχι ιδιαιτέρως συμπαθή στις μεγάλες πληθυσμιακές κατηγορίες. Λόγου χάρη, τα τελευταία χρόνια, πολυεκατομμυριούχοι εκφωνητές και διασκεδαστές μαίνονται από ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια –που ανήκουν σε δισεκατομμυριούχους επιχειρηματίες– κατά ιδιωτικών επιχειρήσεων, επιλεκτικά βεβαίως, και προσπαθούν να πείσουν τους αδαείς ότι το κράτος είναι το άλφα και το ωμέγα κάθε οικονομικής δραστηριότητας.
Ουδείς δε διανοείται να ρίξει μία ματιά στη δομή των πλουσιότερων χωρών του κόσμου. Διότι, αν το έπραττε, θα διαπίστωνε ότι οι πλουσιότερες και κοινωνικώς πιο δίκαιες χώρες στον κόσμο είναι αυτές στις οποίες η ιδιωτική οικονομία καλύπτει πάνω από το 55% της παραγωγής του Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος τους. Όσο το ποσοστό αυτό μειώνεται, τόσο πέφτουν και οι δείκτες ευημερίας μίας χώρας, ενώ παράλληλα ανεβαίνουν οι επιδόσεις της σε διαφθορά.
Ακόμα, τη στιγμή που όλοι καθυβρίζουν τον κ. Γιώργο Αλογοσκούφη για τα αμελέτητα φορολογικά μέτρα τα οποία ανήγγειλε, πόσοι γνωρίζουν ότι οι ανελαστικές δαπάνες του Δημοσίου αντιπροσωπεύουν ποσοστό 60% του συνόλου των εσόδων του προϋπολογισμού; Πόσοι Νεοέλληνες γνωρίζουν ότι πληρώνουν ετησίως περί τα 3.000 ευρώ ο καθένας για εξυπηρέτηση των τόκων του υπέρογκου δημοσίου χρέους μας, το οποίον οδεύει προς τα 25.000 ευρώ κατά κεφαλήν;
