Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Λίγα άσπρα μαλλιά ξεφεύγουν από το καλά βιδωμένο στο κεφάλι του μαύρο κασκέτο. Οι καμεραμάν τον περιτριγυρίζουν και ο άνθρωπος ανοίγει δρόμο σπρώχνοντας δεξιά και αριστερά. Με τον γιακά του μπουφάν του σηκωμένο, ο ηλικιωμένος κύριος έχει νεανικό στυλ, είναι συμπαθητικός και δεν σκύβει το κεφάλι, όπως συμβαίνει με τους κακοποιούς όταν βγαίνουν από τη φυλακή.
Αντιθέτως, με αρκετή υπερηφάνεια κρατά το κεφάλι ψηλά και, αγνοώντας τους παπαράτσι που στριμώχνονται γύρω του, ατενίζει τους ουρανοξύστες του Μανχάταν. Ο πρώην αυτοκράτορας της Γουόλ Στριτ μόλις βγήκε από μία πολύωρη ανάκριση, κατά την οποία χρειάστηκε να απαντήσει σε 16 ομοσπονδιακούς ερευνητές οικονομικού εγκλήματος. Παρά το γεγονός αυτό, ο άνθρωπός μας δείχνει να είναι ξεκούραστος και ευδιάθετος.
Είμαστε λίγες μόνο ημέρες πριν τα Χριστούγεννα και ο μεγαλύτερος απατεώνας όλων των εποχών είναι ελεύθερος –μάλλον, σχεδόν ελεύθερος-. Βάζοντας υποθήκη την απίστευτης χλιδής βίλα τους στην Φλόριντα, η κ. Ruth Madoff κατέβαλε 10 εκατ. δολάρια εγγύηση για να μπορέσει να ξαναφέρει τον σύζυγό της στο σπίτι.
Βγαίνοντας από τα γραφεία της SEC –της αρχής που εποπτεύει τις χρηματοοικονομικές αγορές στις ΗΠΑ–, ο Bernard Madoff έχει ένα πονηρό χαμόγελο. Θα έλεγε κανείς ότι αγνοεί πως καταχράστηκε 50 δισ. δολάρια, κατέστρεψε χιλιάδες Αμερικανούς και εκατοντάδες Ευρωπαίους και οδήγησε στη χρεοκοπία δεκάδες φιλανθρωπικά ιδρύματα. Ακόμα χειρότερα, έσπρωξε στην αυτοκτονία τον Γάλλο χρηματιστή και στενό του φίλο Τιερί ντε Βιλνσέτ και σκόρπισε πανικό σ’ όλα τα χρηματοοικονομικά κέντρα. Ίσως, όμως, το χαμόγελο του Madoff να ήταν και αυτό του ξαλαφρώματος. Ξαλάφρωμα από ένα βαρύ μυστικό είκοσι ετών, το οποίο αξίζει ένα φλας-μπακ.
Είναι καλοκαίρι του 2000. Το περιοδικό «Wall Street and Technology» ενδιαφέρεται για τις οικογενειακές επιχειρήσεις και τους αφιερώνει αρκετές σελίδες. Έτσι, στο τεύχος Ιουλίου διηγείται τη θεαματική success story του B. Madoff, του αδελφού του Peter και των παιδιών τους. Όλη η οικογένεια δραστηριοποιείται στην Bernard L.Madoff Investment Securities llc, η οποία θεωρείται εκείνη την εποχή μία μικρή αυτοκρατορία που δημιουργήθηκε από το τίποτε.
Ο δημοσιογράφος που κάνει το ρεπορτάζ είναι ενθουσιασμένος. Ο Mark Mafoff, ένας από τους γιους του ιδρυτή της εταιρείας, του περιγράφει το πνεύμα της εταιρείας. «Στο σπίτι», λέει, «ακούγαμε από παιδιά να γίνεται λόγος για επιχειρήσεις. Η επιχειρηματικότητα ήταν για εμάς ένα είδος ναού και όλη η οικογένεια έπρεπε να της είναι αφιερωμένη, για το κοινό καλό. Αυτό το κοινό καλό, πέρα από ανταγωνισμούς, ήταν για εμάς σήμα κατατεθέν. Γι’ αυτό εγώ, ο αδελφός μου και τα ξαδέλφια μας δουλεύαμε στην πατρική επιχείρηση. Και το οικογενειακό πνεύμα που επικρατούσε στους κόλπους της ήταν το τεράστιο συγκριτικό της πλεονέκτημα. Ήταν το μυστικό της επιτυχίας».
Πράγματι, ο Bernard Madoff παραδεχόταν ότι, χωρίς την οικογένεια, δεν θα είχε ποτέ σκαρφαλώσει τόσο ψηλά. Και, από εμπορικής πλευράς, το επιχείρημά του ήταν πανίσχυρο. Διότι στους Madoff δεν υπήρχαν χρυσοπληρωμένοι traders, ούτε κυκλοφορούσαν χρυσά μπόνους. Η επιτυχία της εταιρείας οφειλόταν σε τοποθετήσεις που δεν είχαν υποστεί χρηματιστηριακές ζημιές και οι οποίες είχαν κάθε χρόνο ελκυστικές αποδόσεις, ανώτερες από αυτές της αγοράς. Αυτό ήταν και το μεγάλο μυστικό του συστήματος Madoff. Ο εμπνευστής του, αξιοποιούσε την άπληστη αναζήτηση όλο και καλύτερων αποδόσεων σε μία περίοδο κατά την οποία τα επιτόκια έπεφταν. Ο δαιμόνιος χρηματιστής είχε συλλάβει σ’ όλο του το μέγεθος το φιλοσοφικό περιεχόμενο μιας εποχής που ήταν αυτή της πιστωτικής επέκτασης, ανεξαρτήτως της αποταμίευσης.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΟΥ….ΑΜΑΡΤΙΑ ΜΟΥ
Έτσι, η ιστορία των Madoff είχε όλα τα συστατικά μίας επιτυχίας για τις οποίες οι Αμερικανοί ξετρελαίνονται. Η διαδρομή του Bernard Madoff προκαλούσε τον θαυμασμό. Δικαίως. Η ιστορία του μετέπειτα χρηματιστή ήταν αυτή ενός φτωχόπαιδου από την περιοχή του ανατολικού Κουΐνς της Νέας Υόρκης, ενός δουλευταρά που ήθελε να ξεφύγει από τη φτώχεια. Η ζωή του Bernie, όπως τον αποκαλούν χαϊδευτικά οι φίλοι του, είναι πολυκύμαντη. Οι γονείς του δεν είχαν χρήματα για να χρηματοδοτήσουν τις σπουδές του. Έτσι, για να τα φέρει βόλτα, αναγκαζόταν να συσσωρεύει part-time εργασίες. Το βράδυ, μετά την τάξη, παραδίδει μαθήματα κολύμβησης στη δημοτική πισίνα του Λονγκ-Άϊλαντ. Τα Σαββατοκύριακα κάνει τον κηπουρό και εγκαθιστά συστήματα ποτισμού. Κατά καιρούς, κάνει τον σερβιτόρο σ’ ένα drive-in. Δεν έχει ούτε μία ώρα δική του και το μόνο του διάλειμμα είναι όταν πηγαίνει με τους γονείς του στην Συναγωγή, μία φορά την εβδομάδα.
Όμως, ο φοιτητάκος που μένει σ’ έναν ουρανοξύστη του Μανχάταν, έχει ένα όνειρο. Θέλει να βρει μία θέση στην Γουόλ Στριτ. Ωστόσο, ο Bernie είναι βιαστικός. Πολύ βιαστικός. Έτσι, με πέντε ή έξι χιλιάδες δολάρια στην τσέπη, σε ηλικία 22 ετών και χωρίς να έχει τελειώσει τις σπουδές του, μοντάρει μία μικρή επιχείρηση. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, το NYSE (New York Stock Exchange) γνωρίζει ημέρες δόξας. Η χρηματοπιστωτική οικονομία υποσκελίζει τη βιομηχανία. Συνεπώς, έχει ανάγκη από γερά κεφάλια και μπράτσα.
Ο Bernard δοκιμάζει την αντοχή του. Γίνεται μεσίτης. Η δουλειά του είναι απλή: μαζεύει εντολές αγοράς και πώλησης μετοχών για λογαριασμό τραπεζών και ιδιωτών και τις μεταφέρει προς εκτέλεση στο NYSE. Αν και φαίνεται εύκολη, η δουλειά αυτή είναι σκληρή και απίστευτα γραφειοκρατική. Ο μεσίτης αμείβεται σχετικά καλά, αλλά πρέπει να εργάζεται ατελείωτες ώρες. Αυτό κάνει ο Bernie. Έτσι, με τα χρόνια, μαζεύει κάποια καλά λεφτά και συνεταιρίζεται με τον αδελφό του. Προσλαμβάνουν επτά άτομα και το μεσιτικό γραφείο αρχίζει να γίνεται γνωστό –κυρίως διότι οι δύο συνέταιροι εργάζονται δώδεκα και δεκατρείς ώρες την ημέρα και μοναδικό τους κίνητρο είναι η ικανοποίηση των πελατών τους.
«Η εργασιομανία τους ήταν το ισχυρότερο όπλο», διηγείται ένας από τους παλαιούς μισθωτούς του μεσιτικού γραφείου Madoff. Ένα μεσιτικό γραφείο που επιτρέπει στον Bernard να αγοράσει ένα όμορφο σπίτι στο Λονγκ-Άϊλαντ και να δημιουργήσει σχέσεις με εύπορα στελέχη επιχειρήσεων τα οποία εργάζονται σε τράπεζες, διαφημιστικές εταιρείες και επιτελεία μεγάλων επιχειρήσεων. Ο Bernie έχει βγάλει το κεφάλι του από το νερό, αλλά δεν είναι ακόμα ο γκουρού της Γουόλ Στριτ.
Η επιτυχία του ξεκινά τη δεκαετία τοy ’80 και οφείλεται στην πληροφορική. Ο Madoff είναι ο πρώτος από τους μεσίτες που καταλαβαίνει ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές αποτελούν επανάσταση για τη δουλειά του μεσίτη. Πιστεύει σ’ αυτούς, αγοράζει υπολογιστές και προσλαμβάνει ειδικούς στην πληροφορική. Μέσα σε χρόνο ρεκόρ, καταφέρνει να αφήσει πολύ πίσω τους ανταγωνιστές του γιατί, χάρη στην πληροφορική, διεκπεραιώνει ταχύτατα τις εντολές, σε πολύ χαμηλό κόστος και χωρίς λάθη. Η μικρή επιχείρηση γρήγορα γίνεται μεγάλη και ο Madoff κερδίζει άφθονο χρήμα. Είναι το πρώτο μεσιτικό γραφείο στη Γουόλ Στριτ.
Ωστόσο, τα μυαλά του δεν παίρνουν αέρα. Με τον αδελφό του, συνεχίζουν να εργάζονται σκληρά και το ίδιο απαιτούν από τα παιδιά τους. Ο Bernard είναι πλέον ψηλά στην ιεραρχία και, σε ηλικία 55 ετών, εκλέγεται από τους συναδέλφους του πρόεδρος του Nasdaq –του χρηματιστηρίου των τεχνολογικών αξιών.
Στα τέλη της δεκαετίας τοy ’80, αφήνει στην άκρη τα μεσιτικά του καθήκοντα και αρχίζει να δίνει χρηματιστηριακές συμβουλές. Κάποιοι Εβραίοι φίλοι του τού εμπιστεύονται τη διαχείριση περιουσιακών τους στοιχείων και η φήμη του γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Όταν, όμως, ο δισεκατομμυριούχος Jeff Wilpon, πρόεδρος της πρώτης ομάδας μπέιζμπολ της Νέας Υόρκης, του εμπιστεύεται ένα σεβαστό ποσό προς διαχείριση, ο Madoff ιδρύει ένα επενδυτικό ταμείο, το οποίο αποτελεί την αφετηρία της πυραμίδας.
Κανείς, βεβαίως, δεν φανταζόταν την εξέλιξη αυτή. Ωστόσο, ο διαχειριστής των περιουσιών στην πράξη χρησιμοποιεί το χρήμα των τελευταίων επενδυτών για να αποπληρώσει τους πρώτους και πάει λέγοντας… Το χρήμα ρέει άφθονο στην επενδυτική εταιρεία του Bernie, ο οποίος ασχολείται μόνο μ’ αυτό και παραχωρεί το μεσιτικό του γραφείο στους δύο γιους του. Ο Bernard εργάζεται μόνος του και το γραφείο του είναι πάνω από το μεσιτικό, στην 3η Λεωφόρο.
Το καλοκαίρι του 2008, ο άνθρωπος είναι πλούσιος. Πάμπλουτος. Έχει ένα διαμέρισμα αξίας 7 εκατ. δολαρίων στο Upper East Side στο Μανχάταν, μία βίλλα 6 εκατ. δολαρίων στο Παλμ Μπιτς, άλλη βίλλα στα Χάμπτονς αξίας 9 εκατ. δολαρίων και μία ακόμη στο Σαιν-Τροπέ στη Γαλλία, αξίας 8 εκατ. δολαρίων. Διαθέτει επίσης δύο γιοτ και τα καλοκαίρια προσκαλεί σ’ αυτά πολλούς από τους πελάτες του. Είναι μανιώδης ψαράς και θέλει να το δείχνει. Η γυναίκα του Ruth, από την πλευρά της, είναι παθιασμένη με το γκολφ και παίζει κάθε απόγευμα. Είναι μέλος σε έξι λέσχες γκολφ και συχνά-πυκνά προσκαλεί τις φίλες της σε πλουσιοπάροχα δείπνα. Οι Madoff είναι καλοί άνθρωποι. Καθόλου ξιπασμένοι και προκαλούν από κάθε άποψη τον θαυμασμό των πάμπλουτων φίλων τους. Με άλλα λόγια, είναι υπόδειγμα «αντι-νεόπλουτων».
Τους διακρίνει η εχεμύθεια. Δεν μιλούν ποτέ για τους πελάτες τους που δεν είναι και οι πιο ασήμαντοι. Ο σκηνοθέτης Steven Spielberg, ο νομπελίστας συγγραφέας Elie Wiesel, ο πρώην πρόεδρος της τράπεζας της General Motors, Ezra Merkin, ο μεγαλοεπιχειρηματίας Leonard Feinstein, ο τραπεζίτης Σπύρος Λάτσης και πολλοί άλλοι είναι φίλοι και «επενδυτές» του «ευφυέστατου» Bernie, ο οποίος αποφεύγει τις κοσμικές εκδηλώσεις, αρνείται επενδυτές ακόμα και αν διαθέτουν ένα εκατομμύριο δολάρια και καλλιεργεί την εικόνα ενός ανθρώπου με τον οποίο μόνον ανώτεροι οικονομικά επενδυτές μπορούν να συναλλαχθούν.
Επίσης, γνωρίζει πώς να κολακεύει τους πάμπλουτους που τον πλησιάζουν, ενώ παράλληλα θεωρείται και γενναιόδωρος φιλάνθρωπος. Από τη μάχη κατά του καρκίνου μέχρι το πανεπιστήμιο Γεσίβα, οι Madoff χρηματοδοτούν πάνω από είκοσι φιλανθρωπικές οργανώσεις και συμμετέχουν στα διοικητικά τους συμβούλια. Έχουν επίσης δημιουργήσει ένα οικογενειακό Ίδρυμα, με περιουσία 25 εκατ. δολάρια, και μέσω αυτού προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια στο Ισραήλ.
Όμως, με την κρίση, αυτός ο όμορφος χάρτινος πύργος κατέρρευσε αμέσως. Το μυθιστόρημα ενός απατεώνα τελείωνε. Οι δύο γιοι του τον έσπρωξαν να παραδοθεί στην αστυνομία, δήλωσαν δε ότι δεν είχαν αντιληφθεί το παραμικρό, αλλά ούτε και είχαν ενημερωθεί ποτέ από τον πατέρα τους.
Στις 10 Δεκεμβρίου 2008, ο Madoff φώναξε τους γιους του M ark και Andrew για να τους μιλήσει. Στη διάρκεια της συζήτησης, τους αποκαλύπτει ότι πρέπει να επιστρέψει σε πελάτες του 7 δισ. δολάρια και στο ταμείο δεν υπάρχουν παρά μόνο 10 εκατ. δολάρια.
Οι δύο γιοι του ζητούν να δουν τα βιβλία του, τα οποία ο πατέρας τους έκρυβε σ’ ένα χρηματοκιβώτιο του οποίου τον συνδυασμό μόνο ο ίδιος γνώριζε. Στο αίτημα αυτό, ο Bernie αφήνει έναν βαθύ αναστεναγμό. «Όλα ήταν ένα ψέμα. Είμαι τελειωμένος…». Οι δύο γιοι του παγώνουν… Δεν μπορούν να το πιστέψουν… Το ίδιο συμβαίνει και με τους επενδυτές… Θα περιμένουν. Τι, όμως; Το κυνήγι των αποδόσεων είναι και αυτό νόμισμα με δύο όψεις….
